آزمایشگاه عصب شناختی (انسانی)
موسسه آموزش عالی علوم شناختی با در اختیار داشتن تجهیزات لازم، مجموعه ای از نرم افزارهای تخصصی یا آزمون های رایانه ای و غیر رایانه ای ، از جایگاه ویژه ای برای انجام پژوهش های نوین در حوزه علوم شناختی برخوردار است. مطالعه حافظه، ارزیابی قوای شناختی و هوشی بیماران روانی و آسیب دیدگان مغزی، اختلال اعتیاد و بررسی رفتار انسانها در شرایط مختلف از جمله زمینه ها و طرح هایی است که در این آزمایشگاه مورد بررسی قرار می گیرند. هم اکنون موسسه با تعدادی از پزشکان و مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی برای ارزیابی کارکردهای شناختی در بیماران و نیز انجام طرح های مطالعاتی همکاری دارد و آماده گسترش همکاری خود با دیگر مراکز مشابه می باشد.
آزمایشگاه عصب شناختی به منظور ارزیابی کارکردهای شناختی در افراد سالم و بیماران مبتلا به سندرم های روانپزشکی و مغزی تأسیس شده است. در این آزمایشگاه ، ابزارهای بررسی کارکردهای شناختی مغز انسان، آزمون های عصب روانشناختی در زمینه های مختلف از قبیل: ارزیابی توجه، حافظه، کارکردهای اجرایی، ادراک، تکانشگری، پاسخ به محرکها، سنجش هوش و پرسشنامه های گوناگون در زمینه ارزیابی بیماریهای خاص روانپزشکی و اختلالات رفتاری موجود می باشد. این آزمایشگاه آماده همکاری با مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی می باشد. شایان ذکر است که تاکنون پروژه های بسیاری با استفاده از ابزارها و آزمون های موجود در این آزمایشگاه، توسط اساتید و دانشجویان موسسه و سایر موسسات و دانشگاه ها انجام شده است و یا در حال انجام می باشد.
آزمایشگاه عصب شناختی ابزارهایی، جهت آزمون های شناختی و روانشناختی داراست، که موارد زیر را شامل می شود:
- دستگاه ها
- آزمون های کامپیوتری
- آزمون های غیر کامپیوتری
- پرسش نامه ها ی ارزیابی اختلالات روان پزشکی و سنجش کارکردهای شناختی
مجموعه فعالیت‌های موسسه:
دستگاه (fNIRS) Functional Near-Infrared Spectroscopy
دستگاه طیف نگار کارکردی نزدیک مادون قرمز یا fNIRS یک سیستم تصویربرداری کارکردی نوری است که فعالیت عصبی و پاسخ های همودینامیک در مغز را اندازه گیری می کند. این روش، میزان جذب طیف نزدیک مادون قرمز در هموگلوبین موجود در خون با و بدون اکسیژن را اندازه گیری کرده و مشابه با تصویربرداری تشدید مغناطیسی اطلاعات مهمی در مورد فعالیت مغزی کارکردی فراهم می نماید. با استفاده از این دستگاه تغییرات نسبی در غلظت اکسی هموگلوبین، دی اکسی هموگلوبین و کل غلظت هموگلوبین در مغز را می توان اندازه گرفت. همچنین شاخص اشباع بافت در مغز و بافت ماهیچه نیز قابل اندازه گیری می باشد.
این سیستم تصویربرداری که به منظور ارزیابی کارکرد مغز با استفاده از طیف تغییرات همودینامیک مغز می باشد، در حوزه علوم شناختی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. بدین منظور فرد آزمایش شونده در هنگامی که یک تکلیف شناختی را انجام می دهد توسط این دستگاه مورد ارزیابی قرار می گیرد و اطلاعات بدست آمده نشان دهنده میزان کارکرد مناطقی از مغز خواهد بود. با توجه به اینکه امواج مورد استفاده در این سیستم نزدیک به مادون قرمز می باشد، عمق نفوذ آن در مغز بیش از ۴ سانتیمتر نیست، لذا این سیستم برای ارزیابی فعالیت های قشر مغز مناسب است. با استفاده از دستگاه fNIRS می توان نحوه فعالیت مغز در هنگام کارکردهای مختلف شناختی، زبانی، هیجانی، رفتاری و حرکتی در افراد نرمال و بیماران مبتلا به اختلالات عصبی روانپزشکی را مورد ارزیابی قرار داد.
دستگاه حاضر ساخته شرکت Artinis ، ۴۸ کاناله، لیزر بیس و دارای قابلیت جمع آوری اطلاعات با سرعت بالا با فرکانس ۵۰ هرتز می باشد که تا ۲۵۰ هرتز نیز قابل افزایش است. این دستگاه دارای دو طول موج استاندارد ۷۶۵ و ۸۵۵ نامتر می باشد . همچنین استفاده از دیگر طول موج ها با این دستگاه نیز امکان پذیر است.
از جمله مزایای استفاده از دستگاه FNIRS :
– غیر تهاجمی بودن
– دارا بودن رزولوشن زمانی بهتر از fMRI
– قابلیت استفاده بدون سیم از از این دستگاه
– حساسیت کم این دستگاه نسبت به حرکت
– قابلیت استفاده برای تمام سنین به خصوص کودکان و کسانی که ترس از فضا های بسته دارند و نمیتوانند از دستگاه MRI استفاده کنند
– قابلیت تصویربرداری سه بعدی
– جمع آوری اطلاعات به طور همزمان با انجام تسک های شناختی
برخی از محدودیت های این دستگاه:
– قدرت تفکیک مکانی پاینتر نسبت به fMRI
– تصویر برداری تا عمق ۴ سانتی متر(سطح کورتکس)
دستگاه (EEG ) Electroencephalogram
مغز انسان دارای میلیاردها سلول عصبی (نورون) است. این سلولها برای برقراری ارتباط با یکدیگر و دیگر سلولهای بدن ، پیامهای عصبی رد و بدل می کنند که این پیام ها ماهیت الکتریکی-شیمیایی دارند. در اینجا بیشتر ماهیت الکتریکی پیام های عصبی مدنظر است و به آن سیگنال الکتریکی گفته می شود. به منظور ثبت این سیگنال های الکتریکی می توان از دستگاه EEG استفاده کرد. به عبارتی با استفاده از سیستم EEG و ERP می توان جریان الکتریکی تولید شده توسط نورون های مغزی که حکایت از عملکرد آنها دارد، در حالت استراحت و در هنگام انجام یک تکلیف شناختی ثبت کرد. ثبت سیگنال های مغزی ما را از دو روش با کارکرد نورون ها آشنا می کند.
روش اول: از یک طرف می توان با پردازش سیگنال های مغزی و باندهای فرکانسی به ویژگی های کمی آنها پی برد. برای رسیدن به چنین یافته هایی ضروری است که سیگنال های مغزی برای مدت قابل توجه در هنگام استراحت و یا در هنگام انجام یک فعالیت شناختی یا رفتاری ثبت گردد. این نوع مطالعه می تواند در افراد نرمال در هنگام انجام تکالیف مختلف شناختی صورت گرفته و تفاوت ویژگی های کمی باندهای فرکانسی در تکالیف مختلف شناختی مورد مقایسه قرار گیرد. از طرف دیگر می توان افراد سالم را با گروه های مختلف بیماری ها از جمله اختلالات عصب روانپزشکی مانند اسکیزوفرنیا، اوتیسم، ADHD، آلزایمر و … از این نظر مورد مطالعه قرار داد.
روش دوم: بررسی سیگنال های مغزی هنگام مواجه با رویدادهای شناختی می باشد، که به آن پتانسیل وابسته به روخداد (ERP: Event Related Potentials) می گویند.
در این هنگام ضروری است از تکالیف شناختی کوتاه مدت استفاده کرد که مدت زمان کوتاهی فرد با آنها مواجه می شود و همزمان سیگنال های مغزی ثبت خواهد شد. پردازش سیگنال های مورد نظر به منظور یافتن سیگنال هایی است که مرتبط با رویداد شناختی مورد ارزیابی می باشد. سیگنال هایی که معمولا مورد ارزیابی قرار می گیرند N170، P300، N400، P100، P600 و … می باشد.
در این پردازش، دامنه و وزن زمان تاخیر، متغییرهای اصلی خواهند بود که مورد توجه قرار می گیرند و مقادیر آنها در محاسبات آماری استفاده می شود. در چنین روشی می توان تکالیف مختلف شناختی مانند توجه، حافظه کاری، ادراک بینایی و … را در افراد سالم مورد مقایسه قرار داد. از طرف دیگر می توان گروه های مختلف مبتلا به اختلالات عصب روانپزشکی را با افراد سالم هنگام انجام تکالیف شناختی مختلف مقایسه کرد.
یافته های حاصل از مطالعات مربوط به EEG کمی و ERP می تواند در یافتن مارکر های تشخیصی، علائم پیش بینی کننده بروز بیماری و یا علائم پیش بینی کننده پاسخ به درمان در اختلالات مورد استفاده قرار گیرد. همچنین از یافته های حاصله می توان در مطالعات مرتبط با (Brain– Computer Interface ) BCI (رابط مغز- کامپیوتر) نیز استفاده کرد.
باید در نظر داشت که EEG یک روش غیر تهاجمی در بررسی عملکرد مغز در مطالعات علوم اعصاب می باشد. همچنین مقرون به صرفه بودن و نداشتن عوارض جانبی در مقایسه با سایر روش های دیگر مانند PET یا fMRI از دیگر مزایای این روش است. به طور کلی این دستگاه جهت بررسی عملکرد مغز در محدوده زمانی اندک (میلی ثانیه) بر پایه سیگنال های مغزی مورد استفاده قرار می گیرد.
دستگاه EEG ۶۴ کاناله ساخته شرکت ANT
دستگاه EEG ساخته شده شرکت ANT مستقر در کشور هلند است. آمپلی فایر این دستگاه قابلیت ثبت ۶۴ و ۳۲ کانال را دارد. همچنین با تنظیمات نرم افزاری می توان از تعداد کانال های کمتر مثلا ۱۶ یا ۸ کانال برای موارد خاص استفاده کرد. کلاه مورد استفاده برای این سیستم از نوع wave Guard می باشد که یکی از کلاه های پیشرفته موجود است زیرا تا حد ممکن از اثرات نویز و امواج مغناطیسی بر امواج الکتریکی می کاهد به همین خاطر امکان استفاده همزمان با دستگاه TMS، fMRIو …را نیز دارد. این کلاه ها دارای سه سایز کوچک، متوسط و بزرگ است و الکترودهای آن از نوع Ag/AgCl می باشد که به افزایش کیفیت سیگنال دریافتی کمک می کند. این دستگاه دارای دو نرم افزار به نام asa و eevoke می باشد.
asa ، نرم افزاری است برای ثبت و ذخیره سازی اطلاعات. این فایل های ذخیره شده قابلیت انتقال به میحط نرم افزاری MATLB را دارند. همچنین این برنامه قادر به محاسبه مشخصات سیگنال و انتقال آنها به محیط excel نیز می باشد. یکی از توانمندیهای نرم افزار asa در آنالیز فرکانسی، wavelet و نمایش ۳ بعدی پردازش ها بر نواحی مختلف سر است.
eevoke، نرم افزاری برای ساخت تکالیف آزمایشگاهی در محیط excel است. البته برای ساخت تکالیف از برنامه های دیگر مانند PsychoPy یا جعبه ابزارهایی مانند Psychtoolbox نیز می توان استفاده کرد. همزمانی تکالیف ساخته شده با نرم افزار ثبت اطلاعات در این سیستم به راحتی قابل تنظیم می باشد که این خود از جمله مزایای این دستگاه است.
دستگاه EEG ۶۴ کاناله ساخته شرکت نگاراندیشگان
این دستگاه برای مانیتورینگ و تحلیل فعالیت مغز در حالت طولانی مدت با ویدیو مناسب می باشد. همچنین قابلیت پردازش آنلاین سیگنال های الکتریکی با ۲۴، ۳۲ و یا ۶۴ کانال را دارا می باشد. این دستگاه دارای تقویت کننده قوی، با کیفیت بالا و کاربر پسند است. ویژگی های دیگر این دستگاه عبارت است از:
- یک کانال ECG و دو کانال EMG سطحی اضافی.
- کاهش نویز
- نرم افزار بسیار کاربر پسند مانند تدوین‌گر مونتاژ EEG ،تغییر نام کانال، میانگین‌گیری ساده و پیچیده، انتخاب سیگنال (selection) و annotation و navigation.
- مانیتورینگ طولانی مدت رخدادهای EEG به صورت اجمالی
- آنالیز مجدد مانند تنظیم حساسیت، فیلتر، مونتاژ و غیره
- دسترسی آنلاین به داده‌های آزمودنی، کنترل آنلاین سیستم EEG از طریق مرکز ثبت و نیز کاربران دیگر به وسیله شبکه.
- نرم افزار نمایشگر آفلاین اضافی برای ارائه
- ضبط همزمان ویدئو با کیفیت بالا در حین ثبت سیگنال
- زوم دیجیتال برای سیگنال‌های EEG و ویدئو آزمودنی
record و review همزمان سیگنال در صفحه نمایش
- دستگاه Neuro/ Bio feedback
- دستگاه نورو/بیوفیدبک Bioline با ویژگی های زیر برای پژوهش های حوزه های شناختی مورداستفاده قرار می گیرد:
- قابلیت ثبت ۱۲ کانال EEG و Bio (نورو/بیوفیدبک)
- قابلیت اتصال به کلاه مخصوص جهت ثبت QEEG/EEG
- قابلیت اتصال الکترودها و سنسورهای Resp – BVP – SC – Temp – EMG – EOG -ECG
- نرخ نمونه برداری ۲۵۰ تا ۱۶ کیلوهرتز (Sample Rate)
- رزولوشن ۲۴ بیت
- انتقال اطلاعات از هر دو طریق USB و بلوتوث
- امکان ذخیره اطلاعات در کارت حافظه
- ۳ تریگر ورودی جهت ERP و مقاصد پژوهشی
دستگاه Eye Tracking
دستگاه ردیاب چشمی برای اندازه گیری و بررسی حرکات چشم ، سرعت حرکت و وضعیت مردمک و قرنیه در تحقیقات رفتاری و شناختی و همچنین ارزیابی دقت و سوگیری توجه بینایی به کار میرود.
در مطالعات بررسی توجه بینایی (به یک تصویر شی، چهره، صحنه، کلمه و …) بخصوص در حیطۀ علوماعصاب، نوروسایکولوژی در کودکان و بزرگسالان، این دستگاه بسیار ارزشمند و قابل استفاده میباشد. همچنین به منظور بررسی نحوه سوگیری توجه بینایی به تصاویر مختلف می توان از این سیستم استفاده کرد. بدین منظور تصاویر مورد نظر در قالب یک تکلیف شناختی طراحی گردیده و برای افراد مورد آزمایش ارائه می شود و همزمان با استفاده از سیستم ردیاب چشمی میزان توجه به چشم که شامل تعداد نگاه ها به یک نقطه و زمان نگاه کردن به آن نقطه مورد ارزیابی قرار می گیرد. با تحلیل الگوی حرکات چشم می توان الگوی توجه و جست و جوی افراد را شناسایی کرد. نقشه حرکت چشم بر روی تصویر نیز از داده های این سیستم می باشد.
از این ابزار در علوم شناختی در افراد نرمال و در بیماری هایی که به نحوی میزان توجه بینایی را تحت تاثیر قرار می دهند استفاده می شود. همچنین در مطالعات مربوط به زبان شناسی به منظور ارزیابی میزان توجه به کلمات و جملات می توان از این سیستم استفاده کرد. مطالعات مربوط به یادگیری و نوروماکتیینگ نیز حوزه های دیگری از کاربرد این ابزار می باشد.
سیستم ردیاب چشمی را می توان با سیستم ERP به طور همزمان استفاده کرد که در طی آن دقت توجه بینایی به یک نقطه و همچنین سیگنال الکتریکی ایجاد شده در مغز در همان لحظه ثبت خواهد شد که درک عمیق تری را در توجه بینایی بدنبال خواهد داشت.
دستگاه موجود در آزمایشگاه، مدل Eyelink II، ساخت کانادا با دوربین هایی که به صورت کلاه خود بر روی سر قرار می گیرند طراحی شده است. این نوع Eye tracker دارای بالاترین رزولوشن و سریعترین نرخ داده در میان ردیاب های مبتنی بر ویدئو است.
قابلیتهای ویژه Eyelink II :
برررسی مردمک و قرینه به طور همزمان و مردمک به تنهایی
نرخ نمونه برداری ۵۰۰ هرتز هم به صورت دو چشمی و هم تک چشم
دارای دقت متوسط ۰.۵ درجه
دارای رزولوشن ۰.۰۱ درجه
دسترسی به اطلاعات موقعیت چشم با تاخیر ۳.۰ میلی ثانیه
قابلیت تنظیمات دستگاه، کالیبراسیون و اعتبارسنجی در کوتاهترین زمان و با بالاترین دقت
مشخصات تکنیکی Eyelink II :
این دستگاه شامل دو نرم افزار Experiment Builder و Data Viewer است.
- Builder نرم افزاری برای طراحی و ساخت تکالیف روانشناسی و آزمایشات علوم اعصاب است که قابل اجرا در ویندوز و سیستم عامل مک می باشد. همچنین از نرم افزارهای E–Prime، Presentation وMATLAB برای ساخت تکالیف می توان بهره برد.
- Viewer نرم افزاری قوی و مناسب برای دیدن، فیلتر کردن و پردازش اطلاعات ذخیره شده توسط دستگاه است که اطلاعات را به صورت های مختلف مانند فیلم، نقشه رنگی و…. نمایش می دهد.
دستگاه ردیاب چشمی مدل Bina 4012
این دستگاه جهت ردیابی مرکز مردمک در کاربردهای آزمایشگاهی و کلینیکی جهت دریافت داده های چشمی (در انسان و نخستیان) در تکالیف مختلف شناختی از جمله روانشناسی، سایکوفیزیک، بازاریابی، زبان شناسی و غیره کاربردهای وسیعی دارد. این سیستم باتوانایی پردازش ۱۲۰فریم در ثانیه در حالت سر متحرک و پردازش ۳۰۰ فریم در ثانیه در حالت سر ثابت و دقت ۰/۴درجه بینایی نیازمندی های متخصصین در رشته های مختلف را برآورده می سازد.
بینا ۴۰۱۲ از مدل های سرثابت و سرمتحرک بـه صورت هم زمان پشتیبانی می کند. در حالت سرثابت نـرخ گـزارش نقطـه نگـاه بـه ۳۰۰فریم بر ثانیه می رسد. مـدل سـرثابت بـرای تکالیفی که مدت زمان کمی دارند و دقت بالایی مدنظر است مناسب است.
حالـت سـرثابت شـامل وضـعیت های رهگیـری یک یا دو چشم و بـا اسـتفاده از یـک یـا دو منبع مادون قرمـز کـه توسـط نـرم افـزار کنتـرل می شـود و رهگیری مردمک به صورت خودکار موجــود اســت. روش کالیبراســیون همانند سرمتحرک به صورت دستی است.
این دستگاه دارای نرم افزار طراحی تسک CoLAB و نرم افزار آنالیز داده Brain ToolBox می باشد.
همچنین با واسط دیجیتال – آنالوگ بینا می توان همزمان از این ردیاب چشمی با دستگاه های دیگر مانند EEG نیز استفاده کرد.
- آزمایشگاه واقعیت مجازی (Virtual reality)
امروزه تکنولوژی واقعیت مجازی کاربردهای بی شماری دارد که از آن درحوزه های پزشکی، صنایع دفاعی، معماری، آموزش، سفر و گردشگری، کسب و کار و ورزش می توان بهره برد. در سیستم واقعیت مجازی با قرار دادن فرد در موقعیتی که گویی در حال رخ دادن است می توان واکنش های رفتاری، هیجانی و شناختی فرد هنگام قرار گرفتن در آن موقعیت را ارزیابی کرد. هنگام استفاده از سیستم واقعیت مجازی می توان کارکردهای شناختی و مغزی فرد را با استفاده از سیستم ردیاب چشمی، EEG و یا fNIRS را نیز مورد بررسی قرار داد.
در زمینه پزشکی، می توان با قرار دادن تدریجی بیمار در موقعیت‌هایی که شرایط دلهره‌آور را برای او شبیه‌سازی می‌کنند، به درمان افسردگی یا اضطراب کمک کرد. با این راهکار، به‌تدریج احساس امنیت در فرد تقویت می‌شود و به او در غلبه کردن بر ترس کمک خواهد شد. همچنین از واقعیت مجازی با برنامه های مداخله ای به بهبود عملکرد رفتاری، هیجانی و شناختی افرادی که از مشکلات مختلف عصبی روانپزشکی رنج می برند از جمله اختلال استرس پس از سانحه، انواع فوبیا، اوتیسم، اسکیزوفرنیا و … نیز می توان کمک کرد. برای آموزش زبان دوم در حوزه های زبان شناسی و همچنین در حوزه یادگیری نیز این فناوری جایگاه ویژه ای دارد.
این بخش از آزمایشگاه شامل عینک واقعیت مجازیOculus Rift ، Leap Motion، Kinect، دوربین حرارتی، Fitbit و مانیتور سه بعدی می باشد. هر یک از این ابزارها می تواند به تنهایی در حوزه ای خاص مورد استفاده قرار گیرد مانند Leap Motion که در حوزه توانبخشی کاربرد فراوانی دارد و یا می توانند با یکدیگر یا با سایر دستگاه ها به طور همزمان استفاده شوند.
دستگاه ( TMS )Transcranial Magnetic Stimulation
تحریک مغناطیسی فراجمجمه ای یک روش غیرتهاجمی است که از میدان مغناطیسی برای تحریک سلول های عصبی در مغز استفاده می شود. دستگاه TMS دارای سیم پیچی (کویل) عایق است که روی سطح سر قرار می گیرد و بر اساس القای الکترومغناطیس، جریان الکتریکی خفیفی در سلول های عصبی مغز ایجاد می کند.
یکی از کارکردهای مهم TMS ، تحریک یا مهار قسمتهای مختلف مغز بواسطه مغناطیس و انجام تکالیف بینایی و شنوایی می باشد. فرکانس پالس ایجاد شده ( تعداد پالس در ثانیه) تعیین کننده خاصیت مهاری یا تحریکی بر روی سلول های عصبی مغز است. بدین منظور با تحریک منطقه مورد نظر مغز، می توان تغییراتی که در کارکرد شناختی فرد در هنگام انجام تکالیف شناختی مختلف (مانند توجه، حافظه کاری، حافظه، ادراک هیجان و …) را مورد ارزیابی قرار داد و بدین وسیله مکان هایی که مسئول کارکرد شناختی مورد نظر است، شناسایی کرد. از این دستگاه به منظور شناسایی مکان های مربوط به کارکردهای شناختی مختلف در افراد نرمال و در افراد مبتلا به اختلالات عصبی روانپزشکی می توان استفاده کرد.
در بیماران افسرده ای که به یک دوره درمان دارویی یا روان درمانی پاسخ مناسبی نداده اند، TMS می تواند به عنوان درمان کمکی یا جایگزین تجویز شود. این روش توسط اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) در اکتبر ۲۰۰۸ جهت درمان بیماران افسردگی اساسی که در اپیزود فعلی بیماری حداقل به یک دوره درمان کافی با داروی ضد افسردگی پاسخ نداده اند یا قادر به تحمل دارو نیستند، مورد پذیرش قرار گرفته است. در ضمن این وسیله امروزه تحت تایید FDA آمریکا برای درمان سکته های مغزی نیز به کار می رود. اثرات درمانیِ این روش، بر روی بیماری پارکینسون، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک، ام‌اس، اسکیزوفرنی، وزوز گوش، زبان‌پریشی‌ها و اختلالات حرکتی متعاقب سکته مغزی، سوءمصرف مواد، اعتیاد، اختلال استرسی پس از ضایعه روانی، اختلال اضطراب، اختلال ترس، اختلال وسواس فکری عملی، صرع، بیماری آلزایمر، اوتیسم، کما، زندگی نباتی و مرگ مغزی تحت مطالعه و بررسی است.
دستگاه TMS حاضر در مرکز، محصول کمپانی Medtronic سابق در کشور فنلاند است که دارای دو کویل، به شکل پروانه ای و دوار می باشد.
- دستگاه ( EMG )Electromyography
این دستگاه به بررسی الکترومیوگرافی عضلات چهره و اندامها می پردازد و واکنش های الکتروفیزیولوژیکی که در اراده فرد نیستند را نشان می دهد. در مطالعات علوم اعصاب این دستگاه قابلیتهای خوبی دارد. برای مثال: مطالعه بر جنبه های فیزیولوژیک و شناختی هیجانات چهره ، بررسی عضلات صورت که نقش در بروز هیجانات مختلف دارند، مورد استفاده قرار می گیرد.
دستگاه (tDCS) Transcranial Direct Current Stimulation
دستگاه تحریک الکتریکی فراجمجمه ای ARIO -102 ، قابلیت تزریق جریان کنترل شده به مغز را دارد. برای تحریک الکتریکی پوست سر از دو الکترود مثبت و منفی استفاده می شود. جریان از الکترود آند (قطب مثبت) به الکترود کاتد (قطب منفی) برقرار میگردد طبیعی است که هر چه میزان جریان الکتریکی بالاتر باشد اثرات بیشتری مورد انتظار خواهد بود. این جریان الکتریکی می تواند مستقیم (DC)، متناوب (AC) با سه شکل موج دلخواه (سینوسی، مربعی و یا مثلثی) و همچنین نویز باشد.
از ویژگی های این دستگاه دقت ۱۶ bit است که این دقت اندازه گیری در تحقیقات از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.همچنین این دستگاه دارای data logger می باشد که قابلیت ثبت تغییرات مقاوت پوست در بازه تحریک را به پژوهشگر می دهد و به صورت مستقل از کامپیوتر بوده و تمام اطلاعات در طی انجام آزمایش در حافظه USB ذخیره می شود.
این دستگاه دارای جریان bipolar بوده که در کارهای tACS بسیار حائز اهمیت است و نیاز به جا به جا کردن پد ها در این حالت نیست. در کارهای درمانی شدت جریان مورد استفاده ماکزیمم تا ۲ میلی آمپر بوده ولی در کارهای تحقیقاتی و پژوهشی از جریان های بالاتر می توان استفاده کرد که این دستگاه تا جریان ۴.۵ میلی آمپر را ساپورت می کند.
امکان تعریف و برنامه ریزی شکل موج دلخواه و یا الگوی تحریک خاص، امکان فیدبک گرفتن از بیمار به صورت کلید از راه دور و امکان کالیبراسیون کامل در داخل کشور از دیگر ویژگی های این دستگاه می باشد.
آزمون های کامپیوتری
- آزمون (CANTAB) Cambridge Neuropsychological Test Automated Battery
- نوعی سیستم استاندارد برای ارزیابی مولفه های شناختی می باشد که عمدتا در حیطه های پژوهشی و بالینی مورد استفاده قرار می گیرد. این مجموعه رایانه ای شامل ۲۴ تست می باشد که جهت بررسی حافظه دیداری، حافظه کاری، توجه و تمرکز، برخی کارکردهای اجرایی، توانایی تصمیم گیری، احساسات و شناخت اجتماعی و توانایی استدلال منطقی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین این مجموعه برای تشخیص های مختلف بالینی مانند بیش فعالی، کمبود توجه و اختلالات قشر فرونتال به کار می رود.
این مجموعه نسخه اصلی تمام آزمون های استاندارد موسسه عصب روانشناختی دانشگاه کمبریج را در خود جای داده است. این مجموعه آزمون ها می توانند ارزیابی شناختی جامعی ارائه داده و در امور پژوهشی مورد استفاده بسیار قرارگیرند. کلیه آزمون های این مجموعه کامپیوتری و غیرکلامی هستند و مولفه های فرهنگی در آن ها دخیل نمی باشند. آزمودنی در تمامی مراحل فقط با لمس کردن صفحه کامپیوتر به آزمون ها پاسخ می دهد و نتایج آن نیز به صورت رایانه ای نمره گذاری می شود. برای اطلاعات بیشتر در مورد این مجموعه می توانید به سایت www.CANTAB.com مراجعه نمایید. لیست تست های این مجموعه به شرح زیر می باشد:
آزمون عملکرد پیوسته کانرز Continuous Performance Test II Conners’
آزمون CPT انواع مختلفی دارد که نوع کانرز II آن در این مرکز موجود است که جهت بررسی توجه پایدار ،حافظه کاری و تکانشگری مورد استفاده قرار می گیرد. این آزمون در تشخیص اختلالات مختلفی از جمله بیش فعالی و کمبود توجه، افسردگی و اختلالات قشر فرونتال بکار می رود. همچنین در مطالعات سایکوفیزیک و رفتاری برای ارزیابی توجه و تکانشگری نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
نرم افزار E-Prime
یکی از نرم افزارهای معتبر، جهت طراحی آزمون هایی است که در آنها چگونگی پاسخ آزمودنی به محرک های مختلف ارزیابی می شود. این نرم افزار در مطالعات سایکوفیزیک، طراحی تکلیف برای مطالعات ثبت سیگنال مانند ERP (پتانسیل وابسته به رخداد) و TMS و … نیز استفاده می شود.
آزمون های غیر کامپیوتری
۱- آزمون استروپ، نوع ویکتوریا Stroop Test
این آزمون روش نوروسایکولوژیک رایجی برای ارزیابی کارکردهای اجرایی، توجه انتخابی و تمرکز به شمار می رود. در این آزمون، آزمودنی باید رنگ واژه هایی را که با رنگهای مختلف نوشته شده است بدون توجه به معنای آنها بیان کند. این آزمون برای سنجش عملکرد لوب فرونتال نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
۲- آزمون دسته بندی کارت ویسکانسین (WCST) Wisconsin Card Sorting Test
آزمون ویسکانسین به عنوان ابزاری برای سنجش کارکردهای اجرایی مورد استفاده قرار می گیرد. موفقیت در انجام این آزمون نیازمند برنامه ریزی راهبردی، توانایی انتزاع، انعطاف پذیری ذهنی، رفتار معطوف به هدف، جستجوی سازمان یافته و کنترل پاسخ های تکانشی است. این آزمون به طور گسترده برای سنجش عملکرد لوپ فرونتال مورد استفاده قرار گرفته می گیرد.
۳- آزمون نگهداری بینایی بنتون (BVR) Benton Visual Retention Test
آزمون بنتون جهت ارزیابی حافظه بینایی، ادراک بینایی و توانایی سازمان دهی دیداری به کار می رود. تفسیر کیفی نتایج این آزمون اطلاعات سودمندی را درباره نوع و محل احتمالی ضایعه مغزی در افراد مشکوک به آسیب مغزی، در اختیار می گذارد.
۴- آزمون اشکال پیچیده ری Rey Complex Figure Test
تکلیف این آزمون شامل کپی کردن اشکال هندسی پیچیده و سپس بازسازی آنها از حافظه است. هدف این آزمون ارزیابی ادراک بینایی – حرکتی و حافظه بینایی است در عین حال به وسیله این آزمون، امکان ارزیابی کارکردهای اجرایی چون برنامه ریزی، راهبردهای حل مسأله و مهارت های سازمان دهی نیز وجود دارد. این آزمون برای سنجش عملکرد لوب فرونتال کاربرد خواهد داشت.
۵- آزمون توجه و جستجوی دیداری (VSRA) Test Visual Search & Attention
این آزمون شامل ۴ تکلیف جستجو است که طی آنها آزمودنی باید علامت هدف را از میان سایر محرکها پیدا کند. هدف این آزمون، ارزیابی دقت دیداری و توجه مستمر در بزرگسالان است. همچنین از طریق بررسی جداگانه عملکرد آزمودنی در سمت چپ و راست تکلیف، می توان به نقصهای دیداری یا غفلت فضایی یک طرفه در آزمودنی نیز دست یافت.
۶- آزمون تصویر جای گرفته شده Embeded Figure Test
این آزمون جهت ارزیابی جستجوی دیداری و ردیابی اشکال در زمینه به کار می رود. آسیب مغزی به طور کلی و ضایعه نیمکره راست و ناحیه قدامی مغز به طور خاص، منجر به عملکرد ضعیف تر در این آزمون می گردد.
۷- آزمون ردیابی (CTT) Trails Test Color
هدف از این آزمون ارزیابی سرعت توجه و جستجوی دیداری فضایی است. عواملی چون انعطاف پذیری ذهنی و سرعت حرکتی، عملکرد آزمودنی در این آزمون را بهبود می بخشند و در مقابل آسیب مغزی، الکلیسم، سوء مصرف مواد و آلزایمر منجر به کاهش عملکرد فرد می شوند. این آزمون از جمله آزمون های مورد استفاده جهت ارزیابی کارکردهای اجرایی نیز می باشد.
۸- آزمون مختصر هوش کافمن Kaufman Brief Intelligence Test
این آزمون یک مقیاس هوشی کلامی و غیر کلامی مختصری است که در دامنه سنی ۹۰-۴ سال قابل اجراست. دو خرده آزمون آن شامل لغات و ماتریسهاست که اولی دانش لغوی و مفهوم سازی کلامی را ارزیابی می کند و خرده آزمون دوم مهارت های غیر کلامی و توانایی حل مسأله را اندازه گیری می نماید.
۹- آزمون پنج نقطه Five Point Test
هدف از این آزمون ارزیابی تولید اشکال جدید در یک زمان محدود می باشد. از آزمودنی خواسته می شود با استفاده از پنج نقطه، هر مقدار شکل جدید که می تواند، خلق کند. این آزمون برای ارزیابی کارکردهای اجرایی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
۱۱- آزمون حافظه دیداری پیوسته (CVMT) Continuous Visual Memory Test
این آزمون شامل ۳ تکلیف است که آزمودنی باید از میان یک مجموعه ۱۱۲ عددی طرحهای پیچیده که با ترتیب سریعی ارائه می‌شوند، محرک جدید را از محرک قدیمی (تکراری) تشخیص دهد. حافظه بازشناسی و توانایی آزمودنی در درک و تمایز محرک توسط این آزمون به خوبی ارزیابی می شود.
۱۲- آزمون حافظه وکسلر ( WMS ) Wechsler Memory Scale
این آزمون حافظه شامل ۷ خرده آزمون است که اطلاعات مفیدی را در زمینه های مختلف از جمله توجه، هوشیاری ذهنی، جهت یابی، حافظه بینایی و توانایی یادگیری آزمودنی فراهم می سازد. نمره کل حافظه از جمع نمرات خرده آزمونها به دست می آید و به عنوان بهره حافظه (MQ) شناخته می شود. این اطلاعات همچنین به منظور تمایز بین اختلالات ساختاری و کنشی حافظه کمک کننده است.
۱۳- آزمون های هوش وکسلر Wechsler Intelligence Scales
آزمون های هوشی وکسلر در سه محدوده سنی ۶-۴ سالگی برای کودکان پیش دبستان [Wechsler Preschool and Primary Scale Intelligence(WPPSI) [ ، ۱۶-۶ سالگی برای کودکان][Wechsler Intelligence Scale for Children(WISC) و ۱۷ سال به بالا برای بزرگسالان ]) [Wechsler Adult Intelligence Scale(WAIS به کار می رود. این آزمون حوزه های مختلفی از تواناییهای ذهنی را ارزیابی می کند و در پایان سه نمره، هوشبهر کلامی، هوشبهر عملی و هوشبهر کلی، به دست می دهد. از ویژگیهای دیگر این آزمون، بررسی عملکرد آزمودنی در تشخیص آسیب مغزی، اختلالات یادگیری و برخی ویژگیهای شخصیتی فرد میباشد.
۱۴- آزمون ریون Raven
این آزمون دارای دو فرم کودکان و بزرگسالان است و ابزار معتبری برای سنجش هوش غیر کلامی به شمار می رود.
پرسش نامه ها ی ارزیابی اختلالات روان پزشکی و سنجش کارکردهای شناختی
۱- پرسشنامه کانرز Parent Rating Scale–Revised Conner’s
این پرسشنامه جهت ارزیابی اختلال بیش فعالی و کمبود توجه در کودکان و نوجوانان، بزرگسالان مورد استفاده قرار می گیرد.
الف) کانرز بزرگسالان، در دو فرم کوتاه و بلند، به دو شکل Self-report و Observer-report موجود می باشد.
ب) کانرز کودکان، در دو فرم والدین و معلم، و بلند و کوتاه موجود می باشد.
۲- مقیاس وسواسی _ جبری یل_ براون نوع کودکان
(CY-BOCS) Children’s Yale-Brown Obsessive-Compulsive Scale
این مقیاس برای ارزیابی اختلال وسواسی – جبری در کودکان و نوجوانان مورد استفاده قرار میگیرد.
۳- پرسشنامه توانایی ها و مشکلات ( SDQ ) Strength and Difficulties Questionnaire
این پرسشنامه که در سه نوع والدین، آموزگاران و گزارش شخصی موجود می باشد، جهت ارزیابی مشکلات رفتاری و هیجانی در کودکان و نوجوانان استفاده می شود.
۴- پرسشنامه SNAP Swanson Nolan and Pelham Questionnaire
این پرسشنامه بر اساس ملاکهای تشخیصی DSM-IV برای تشخیص اختلال بیش فعالی و کمبود توجه طراحی شده است.
۵- مقیاس تشخیصی سندرم آسپرگر (ASDS) Asperger Syndrome Diagnostic Scale
این مقیاس برای تشخیص سندرم آسپرگر در کودکان و نوجوانان مورد استفاده قرار می گیرد و شامل ۵ بخش است که به روشنی رفتارهای قابل اندازه گیری، قابل مشاهده و خاص را توصیف می کند. این مقیاس می تواند توسط والدین یا افراد متخصص در خانه و مدرسه تکمیل شود.
۶- مقیاس درجه بندی اوتیسم کودکی (CARS) Childhood Autism Rating Scale
مقیاس درجه بندی اوتیسم کودکی (CARS)، یک مقیاس درجه بندی رفتار، شامل ۱۵ بخش است که به منظور شناسایی کودکان مبتلا به اوتیسم و متمایز کردن آنها از کودکان عقب افتاده ذهنی ساخته شده است. همچنین این مقیاس کودکان مبتلا به اوتیسم خفیف تا متوسط را از متوسط تا شدید متمایز می سازد.
۷- مقیاس شدت کلی تیک یلYale Global Tic Severity Scale
این مقیاس جهت ارزیابی شدت علائم تیک استفاده می شود.
۸- مقیاس (SADS ) Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia
این مقیاس که یک مصاحبه تشخیصی است، برای تشخیص اختلالات روانپزشکی در بزرگسالان مورد استفاده قرار می گیرد.
۹- مقیاس (K-SADS)for Kids Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia
این مقیاس که یک مصاحبه تشخیصی است، برای اختلالات روانپزشکی در کودکان و نوجوانان استفاده می شود.
۱۰- فهرست علائم رفتاری در کودکان (CBCL ) Children Behavior Checklist
این پرسشنامه جهت ارزیابی مشکلات رفتاری و هیجانی در کودکان و نوجوانان مورد استفاده قرار می گیرد.
۱۱- مقیاس درجه بندی خشم نوجوانان (AARS)Adolescent Anger Rating Scale
این پرسشنامه حاوی ۴۱ عبارت برای ارزیابی شدت و فراوانی تظاهر خشم است که اختصاصاً سه بعد ویژه الگوهای مرتبط با خشم یعنی خشم ابزاری، خشم واکنشی و کنترل خشم را ارزیابی می کند.
۱۲- پرسشنامه افسردگی بک (BDI) Beck Depression Inventory
در این پرسشنامه بالینی، نشانه های افسردگی توسط بیمار به شیوه خودآزمایی درجه بندی می گردد و از طریق آن میزان افسردگی و حوزه های مختلف آن ارزیابی می شود.
۱۳- پرسشنامه افسردگی کودکان( ماریاکواس) Maryacovas Children Depression Questioner
هدف از این آزمون ارزیابی میزان افسردگی در کودکان به عنوان مکمل تشخیص بالینی است.
۱۴- مقیاس کنترل راتر Rater Control Scale
این آزمون جهت سنجش انتظارات فرد درباره منبع کنترل به کار می رود.
۱۵- پرسشنامه مفهوم خویشتن بک (SCT) Self-Concept Test
این آزمون، فرد خود را با کسانی که می شناسد مقایسه می کند و یک معیار خود گزارشگری از نگرش او نسبت به خودش به دست می دهد.
۱۶- مقیاس رشد اجتماعی واینلند Vineland Social Maturity Scale
این آزمون یک مقیاس تحولی برای ارزیابی رشد اجتماعی است که در افراد مبتلا به عقب ماندگی ذهنی به کار می رود. ارزیابی در چهار حیطه ارتباطات، تواناییهای روزمره، مهارتهای اجتماعی و حرکتی صورت می گیرد. براساس نمرات آزمودنی می توان سن اجتماعی (SA) ][Social Age و بهره اجتماعی (SQ) ]Social Quotient[ فرد را محاسبه نمود.
۱۷- مقیاس درجه بندی رفتاری کارکردهای اجرایی (BRIEF)Behavior Rating Inventory of Executive Function
این پرسشنامه جهت ارزیابی عملکرد رفتاری و حل مسئله (کارکردهای اجرایی) در کودکان و نوجوانان بر اساس مشاهده رفتارهای آنان به کار می رود.
۱۸- فهرست علائم تروما در کودکان (TSCC)Trauma Symptom Checklist for Children
یک مقیاس خود گزارشگری از ناراحتی پس از تروما و علایم روان شناختی مرتبط با آن است. هدف این مقیاس ارزیابی کودکانی است که حوادث تروماتیک از قبیل سوء استفاده جسمی یا جنسی، قربانی شدن توسط همسالان، مرگ افراد مهم، خشونت علیه دیگران و بلایای طبیعی را تجربه کرده اند.
۱۹- آزمون رورشاخ Rorschach Test
این آزمون یکی از آزمون های فرافکن ارزیابی شخصیت است که شامل ۱۰ عدد کارت با لکه‌های متقارن نامنظمی از جوهر می باشد که به فرد مورد معاینه نشان داده می‌شود. ۵ تا از لکه‌ها سیاه و سفید ۲ تا سیاه و قرمز و ۳ تا هم رنگی اند. از فرد مورد معاینه خواسته می‌شود بگوید چه تلقی و تفسیری درباره هر کارت دارد و لکه جوهر را به چه چیزی تشبیه می کند.