مصاحبه با دبیر علمی سمپوزیوم آموزش و پرورش شناختی

با نام و یاد خدا. ابتدا از موسسه آموزش عالی علوم شناختی برای برنامه ریزی، هماهنگی و پشتیبانی و همچنین حمایت ستاد علوم و فناوری های شناختی از این سمپوزیوم تشکر می کنم.

• استقبال از سمپوزیوم آموزش و پرورش شناختی به چه صورت بوده است؟ مخاطبان این سمپوزیوم از چه گروه هایی بودند؟
• استقبال از این سمپوزیوم بسیار خوب بود و گروه های مختلفی از استادان، دانشجویان، معلمان و دست اندکاران آموزش در این پنل ها شرکت کردند. با توجه به این که موضوعات متنوعی در پنل ها مطرح شده بود ، مانند مشکلات مربوط به آموزش مجازی تا مسائل مربوط به سنجش ارزیابی مهارت های شناختی، لذا به نظر رسید بعضی پنل ها جنبه عمومی تر داشتند و مخاطبان بیشتری را به خودشان جذب کرده بودند و بعضی از پنل ها، تخصصی تر بوده و طبیعتا مخاطبان، اکثرا، متخصصان آن حوزه بودند.

 

• چه تعداد داوطلب در این سمپوزیوم شرکت کردند؟
• در روز اول، بیش از ۹۰۰ نفر و در روز دوم بیش از ۵۰۰ نفر شرکت کردند.

 

• چه پنل هایی در این سمپوزیوم داشتید و چگونه به آنها رسیدید؟ (آیا اعلام نیاز از سوی محصلان صورت گرفته و یا اینکه تصمیم شورای علمی این کنگره بوده است؟)
• مبنای انتخاب مباحث در سمپوزیوم، مسائلی بود که در پیوند بین مطالعات حوزه علوم شناختی و تعلیم و تربیت مطرح بود. به عبارتی، ملاک انتخاب موضوعات، کمک هایی بود که دستاورد های شناختی می توانست به حل مسائل تربیتی داشته باشد.
  شورای علمی این سمپوزیوم از روانشناسان، متخصصان تعلیم و تربیت و اساتید حوزهء علوم شناختی و علوم اعصاب شناختی تشکیل شد و سپس در گروه های تخصصی تری، مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا موضوعات در شورای مرکزی تصویب شده و سپس اساتید متخصص هر یک از پنل ها، پروپزال هایی را در موضوعات مصوبه، تهیه کرده و برای شورای مرکزی فرستادند، تا تصویب نهایی صورت پذیرد. در مجموع، پنج پنل برگزار گردید که به موضوعات بین رشته ای حوزه آموزش و علوم شناختی پرداخته شد. موضوعات این پنل ها شامل، آموزه های شناختی در آموزش مجازی، افسانه های عصبی، توسعه آموزش و پرورش شناختی، تجربه های موفق در به کارگیری دستاورد های شناختی در فعالیت های مدرسه ای و ارزیابی های شناختی در آموزش و پرورش بودند.

 

• چه سازمان های دیگری در این سمپوزیوم همکاری داشتند؟ کدام سازمان ها دغدغه­ ی آموزش و پرورش شناختی دارند؟
• اساتید دانشگاه های مختلفی از جمله، دانشگاه تهران، علامه طباطبائی، شهید بهشتی، خوارزمی، علوم پزشکی تهران، دانشگاه فرهنگیان و همچنین دانشگاه های مادر برخی استان ها برای برگزاری این سمپوزیوم مشارکت داشتند.

 

• در آینده نیز، از این دست رویدادها برگزار خواهد شد؟
• ما در حاشیه همایش بین المللی علوم شناختی که سالانه در کشور برگزار می شود، همواره شاهد برگزاری کارگاه ها، رویدادها و سمپوزیوم هایی در کنار این همایش ها بوده ایم. اما امسال، سمپوزیوم ویژه ای برای دستاوردهای حوزه آموزش و پرورش و شناخت برگزار گردید.

 

• آموزش و پرورش شناختی کنگره ­ی مجزا و مستقلی دارد که فعالان این حوزه بتوانند مقالاتشان را در آن چاپ کنند و یا اینکه می بایست در دل کنگره های دیگر باید چاپ شوند؟ آیا انجمن علمی مربوط به موضوع ذهن، مغز تربیت وجود دارد؟
• توسعهء نهاد علمی برای حمایت از قلمرو های پژوهشی بسیار مهم هست و به نظر می رسد این آغازگری که امسال اتفاق افتاد، می تواند شروعی برای شکل گیری نهادهایی مانند دبیرخانه دایمی کنگره های مستقل یا شکل گیری انجمن های علمی مرتبط با این حوزه، باشد. طبیعتا، دو گروه دانشگاهیان درگیر پژوهش در حوزه علوم شناختی و علوم تربیتی شده اند. گروه اول که اختصاصا در حوزهء علوم شناختی در حال تحصیل هستند و طبیعی است که در ارتباط با مسائل یادگیری و آموزش برنامه های آموزشی خود را تعریف کرده و دستاورد های پژوهشی آن ها معطوف به این قلمرو بین رشته ای می باشد. اما گروه دیگری که در دانشگاه های مختلف کشور در این حوزه فعالیت می کنند، استادان و دانشجویانی هستند که در دانشکده های روانشناسی و تعلیم و تربیت مشغول به فعالیت هستند، اما علاقهء پژوهشی شناختی دارند و برنامه های مطالعاتی خود را در این حوزه تعریف می کنند. با توسعه ای که در سطح پژوهش های دانشگاهی اتفاق افتاده است و شکل گیری تیم های پژوهشی در دانشگاه های مختلف کشور، به نظر می رسد که اکنون آمادگی آن وجود دارد که بتوان نهاد های شبیه انجمن های علمی برای پشتیبانی از این نوع رویداد ها را تاسیس کرد. ما در این سمپوزیوم از علاقه مندان این حوزه درخواست کردیم تا در جهت این مهم اعلام آمادگی کنند. امیدواریم که زمینه ادامه تعامل با این گروه ها فراهم شود تا ایده های مربوط به نحوهء ادامهء فعالیت های این حوزه را با آنها به اشتراک بگذاریم و بتوانیم دستاورد های مطالعات این افراد را در قالب رویداد های مختلف علمی منعکس کنیم. باشد که جامعه علمی، از دستاورد های این گروه از پژوهشگران، دانشجویان و پژوهشگران منتفع شوند.

• چه دانشگاه هایی در حوزه آموزش و پروش شناختی دانشجو می ­پذیرند؟
• رشتهء دانشگاهی مصوب وزارت علوم برای مطالعات علوم شناختی و تربیت، رشته ای با عنوان علوم شناختی: گرایش ذهن، مغز و تربیت می باشد که برای اولین بار در موسسه آموزش عالی علوم شناختی راه اندازی شد. این رشته مصوب شورای گسترش وزارت علوم را دارد و بعد از این که  در سال ۹۲مورد تایید قرار گرفت، در سال ۹۷ بازنگری جزئی شد و دوباره مصوبه شورای برنامه ریزی را گرفته و دانشگاه هایی که نیروهای متخصص و امکانات تاسیس این رشته را داشتند، اقدام کردند. تا آنجا که بنده می دانم، دانشگاه شهید چمران اهواز این رشته را برگزار کرده و دانشگاه های الزهرا و تهران، مجوز تاسیس را گرفته و در حال اقدام به برگزاری می باشند. به نظر می رسد که شرایط برگزاری دورهء دکتری این رشته به وجود آمده که در این راستا در موسسه آموزش عالی علوم شناختی پیش نویسی برای دورهء دکتری تهیه شده که امیدواریم، شرایط لازم برای برگزاری این مقطع به وجود بیاید تا پژوهشگرانی که مایلند در دورهءی دکتری، این حوزه را دنبال کنند، بتوانند در این رشته، تحصیلات خود را ادامه دهند.

 

• فارغ التحصیلان این حوزه بیشتر در چه حوزه هایی فعالیت می­کنند؟ ماموریت مطالعات ذهن، مغز و تربیت دو روند مهم در دنیا پیدا کرده است. یک روند خاص تولید، اجرا و مدیریت مجموعه برنامه هایی می باشد که به توسعه مهارت های شناختی کودکان، نوجوانان و بزرگسالان می پردازد. این برنامه ها عمدتا هدف گذاریشان بهبود عملکرد ذهن و مغز افراد بوده که در قالب برنامه های آموزش شناختی، معرفی می شوند. اما روند دوم که بهبودی جریان آموزش و یادگیری از طریق یافته های علوم شناختی می باشد، روند بسیار جدی تری بوده که نظام های تربیتی به دنبال آن هستند تا فرآیند ها، مناسبات، محتواها، برنامه ها و به طور کلی محیط یادگیری را بر اساس مطالعات و دستاورد های علوم شناختی، در جهت تحقق یادگیری عمیق در محیط های آموزشی تدارک ببینند. این روند، امیدی را برای ارتقاء کیفیت یادگیری در محیط های آموزشی و دانشگاهی، دنبال می کند. بنابراین از فارغ التحصیلان این رشته ها انتظار می رود در مسیر بهسازی آموزش و توانمند سازی شناختی افراد جامعه فعال باشند. به عبارتی، ستاد علوم شناختی یک هدف کلان با عنوان ارتقاء سرمایه شناختی دارد. اگر بخواهم به صورت کوتاه به این سوال پاسخ دهم، فارغ التحصلان این حوزه در راستای ارتقاء سرمایه شناختی جامعه فعالیت خواهند کرد که این فعالیت ها می تواند در قالب فعالیت های آموزشی رسمی و یا محیط های آموزشی غیر رسمی اتفاق بیافتد.

 

• آیا برای وزارت آموزش و پرورش، بحث آموزش و پروش شناختی اهمیت پیدا کرده است؟ اگر بله، در کدام مقطع تحصیلی؟ (ابتدایی، متوسطه، پیش دانشگاهی، پیش دبستانی ..).
• اقداماتی که از جانب ستاد علوم شناختی و موسسه آموزش عالی علوم شناختی برای ارتباط با نهاد رسمی تعلیم و تربیت از سال ها پیش شکل گرفته که در این تعاملات، جلسات متعددی با شورای معاونین وزارت آموزش و پرورش، مدیران میانی وزارتخانه وجود داشته و موجب استفاده از این دستاورد ها در سیستم تعلیم و تربیت کشور شده است. اما واقعیت این هست که نظام تعلیم و تربیت رسمی، از پیچیدگی بسیار بالایی برخوردار است. علی رغم اینکه مدیران دستگاه تعلیم و تربیت ابراز تمایل و علاقه نسبت به استفاده از این دستاورد ها در نظام تربیتی دارند، اما روش پیاده سازی آن و کاربرد پذیری آن، موضوعی است که در این تعاملات باید بیشتر مورد بررسی قرار گیرد. ما در این پنل تلاش کردیم که در پنل تجربه های موفق از حضور مدیران آموزش و پرورش نیز استفاده کنیم. دبیر شورای عالی آموزش و پرورش، یکی از سخنرانان سمپوزیوم بودند که موضوع بسیار جذاب این که آیا اسناد رسمی و بالا دستی نظام تعلیم و تربیت از توسعه رویکرد شناختی در آموزش حمایت می کند و یا خیر و همچنین چه امکاناتی اسناد بالا دستی برای توسعهء رویکرد شناختی پیش بینی کرده است، را مطرح کردند. این موضوع قابل پیگیری است که می تواند سرنخ هایی را برای پیاده سازی الگوها و روش های شناختی در سطوح مختلف فرآیند های آموزش و یادگیری در اختیار دست اندرکاران آموزش قرار دهد.

 

• آیا فعالیت های به عمل آمده در حوزه آموزش و پرورش شناختی صرفا می بایست مربوط به وزارت آموزش و پرورش و تغییر در ساختار آموزش و کتب درسی این وزارت باشد و یا باید به صورت کلی، هرکسی که دغدغه­ی آموزش دارد از آموزه های پرورش شناختی استفاده کند؟
• همان طور که اشاره کردم، فعالیت حوزهء آموزش و شناخت دو جریان اصلی دارد که می تواند معطوف به برنامه های رسمی آموزش و پرورش باشد. از طراحی کتاب درسی تا نظام برنامهء درسی، تربیت معلم و حتی فضاهای آموزشی همگی می توانند تحت تاثیر دستاوردهای مطالعات شناختی، مورد بازبینی و بازسازی قرار گیرد. اما استفاده از این آموزه ها، صرفا محدود به سیستم رسمی نخواهد بود. به دلیل آنکه، امروزه در دنیا، برای بخش توسعهء مهارت های شناختی، برنامه ریزی برای ارتقاء این مهارت ها از دورهء کودکی آغاز شده و در کشورهای توسعه یافته، برای کودکان بالاتر از ۶ ماه، برنامه هایی دارند که عمدتا در برنامه های آموزش خانواده از طریق والدین و فرآیندهای دیگری که در محیط های آموزش غیر رسمی وجود دارد، در حال دنبال شدن است که در آن فرصت های بسیار ارزشمندی برای ارتقاء سطح تعاملات و کیفیت یادگیری وجود دارد.

 

• هدف کارگروه آموزش و پرورش شناختی در ستاد علوم شناختی، طی سال­های گذشته چه بوده است؟
• کارگروه پرورشی ستاد که ابتدا فعالیتش را به صورت میز آموزش و پرورش آغاز کرد، به دنبال معرفی کردن این حوزهء مطالعاتی در کشور و حمایت از گروه های پژوهشی در دانشگاه ها بوده و دستاورد های مربوط به توسعهء برنامه های آموزش و پرورش شناختی را دستور کار خود قرار داده تا بتوانند با تولید برنامه ها و دستاورد های آموزشی، امکان بهبود توانایی های شناختی کودکان و نوجوانان را به جامعه معرفی کنند. این مهم، به عنوان مهمترین هدف، در ستاد معرفی شد. هدف دوم نیز، همانطور که اشاره کردم، در پیوند با نهادهای جامعه، نهادهای آموزشی، برقراری تعاملات در سطوح مختلف، مانند حمایت از رویدادهای آموزشی از قبیل کارگاه های آموزشی، سمپوزیوم ها،  وبینارها و برای آشنایی جامعهء آموزشی، دست اندکاران، مدیران، معلمان با آموزه های این حوزه در دستور کار بوده که بخشی از فعالیت های کارگروه، در جهت پیگیری این مسائل در مناطق مختلف کشور می باشد. بخش دیگر فعالیت ها نیز، به صورت کتب، مستندات و راهنماهای آموزشی و رویداد هایی برای مدارس و دانشگاه ها بوده است که در این سال ها مورد حمایت بوده و ستاد علوم شناختی، برای نشر و اشاعهء این آموزه ها در بستر آموزش کشور، کمک شایانی کرده است

 

• هدف کارگروه آموزش و پرورش شناختی در ستاد علوم شناختی، طی سال­های آینده چه خواهد بود و به چه جایگاهی خواهیم رسید؟
• حوزه آموزش و شناخت، حوزه ای بسیار جدید در دنیا می باشد. انتظار آن که در آینده به چه سمتی خواهد رفت، یک بخش عمده آن مربوط به توسعهء نیروی انسانی  یا به عبارتی، تربیت و ارتقاء دانش و مهارت پژوهشگران در مطالعات شناختی ، آشنایی با مسائل جدی این حوزه و رسیدن به یک استاندارد بین المللی در تولیدات می باشد. بخش دوم نیز، بخش ترویجی این حوزه می باشد که نتایج این مطالعات می بایست از طریق رویدادهای علمی و رسانه های اجتماعی در اختیار کنشگران و دست اندرکان قرار گیرد تا آن ها بتوانند از این نتایج استفاده کنند.

 

• دغدغه­ ی شما به عنوان یکی از متولیان بحث آموزش و پرورش شناختی، چیست؟
• مهم ترین دغدغهء بنده به عنوان یک پژوهشگر این حوزه آن است که بتوانیم پیوند میان علوم شناختی و علوم تربیتی را به یک پیوند عمیق و اثرگذاری تبدیل کنیم و تفکر میان رشته ای را میان پژوهشگران این حوزه ترویج دهیم. به نظر بنده،  با پیچیده شدن مسائل تربیتی، تفکر بین رشته می تواند به ما در جهت پیدا کردن راه حل های اثربخش تر، کمک کند.

 

• بحث شناختی در آموزش و پرورش به چه جایگاهی می ­بایست برسد، تا بتوان آن را موفق نامید؟
• باید دید که آیا منظور، نظام رسمی آموزش و پرورش هست و یا نظام آموزش و پرورش غیر رسمی. ولی به نظر بنده، اگر بخواهیم از موفقیت این حوزه، صحبت کنیم، داخل دو سطح می توانیم، این موفقیت را ارزیابی کنیم. اول آگاهی جامعه در مورد توانمندی ها و فرآیند ها شناختی خودشان، که دانش ذهن مغز می تواند ملاک مناسبی برای آن باشد و آموزش شناختی به دنبال این است که افراد به توانایی های شناختی خودشان آگاهی پیدا کنند. دوم، به کارگیری این دانش در سطح یادگیری می باشد. ملاک موفقیت توسعه رویکرد شناختی در آموزش، تحقق یادگیری عمیق  است. با این شرایط می توانیم، ملاک یادگیری واقعی را مشاهده کنیم.

 

• پیشرفت در حوزه­ی آموزش و پرورش شناختی می بایست همراه با دیگر حوزه های شناختی صورت پذیرد و یا به تنهایی نیز، این مهم ممکن است؟
• حوزه مطالعات میان رشته ای علوم شناختی و آموزش می تواند تحت تاثیر جریان هایی که در حوزهء علوم شناختی در حال جریان بوده، قرار بگیرد. به عبارتی تحولات مربوط به حوزه میان رشته ای علوم شناختی رابطهء این علم را با دیگر علوم مرتبط تحت تاثیر قرار خواهد داد. مهم ترین مسئله ای که در خود حوزهء علوم شناختی داریم این است که آیا شاخه های مختلف این علم، شاخه های مستقلی در نظر گرفته می شوند و آیا هرکدام برنامه پژوهشی مختص خود را دارند و یا اینکه علوم شناختی به یک علم منسجمی خواهد رسید که نگاه فرا رشته ای در آن شکل گرفته شده باشد. پیامد جریانات حوزه مطالعات شناختی، بر روند ارتباطش با سایر رشته ها، تاثیر خواهد داشت و این پیامد بر ارتباط علوم شناختی و دیگر رشته ها، مانند اقتصاد، مدیریت، پزشکی و همچنین علوم تربیتی اثر گذار خواهد بود.